εθνικοσοσιαλισμός

Πολιτικό κίνημα –γνωστό και ως ναζισμός– που εμφανίστηκε στη Γερμανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, με πρωταγωνιστή τον Άντολφ Χίτλερ (1889-1945). Οι ιδεολογικές αρχές του ε. –που διατυπώθηκαν κυρίως από τον ίδιο τον Χίτλερ στο βιβλίο του Ο αγών μου, αλλά και από τους Ρόζενμπεργκ, Σμιτ, Στράσερ κ.ά.– συνοψίζονται στη φυλετική ιδέα. Επηρεασμένος από τις ρατσιστικές θεωρίες του παγγερμανισμού (πολιτική τάση που επεδίωκε τη συνένωση όλων των λαών γερμανικής προέλευσης σε ενιαίο κράτος), ο ε. θεωρούσε τη γερμανική φυλή ως την ανώτερη και την καθαρότερη από όλες τις φυλές και για τον λόγο αυτό υποστήριζε ως κύριους αντικειμενικούς σκοπούς της Γερμανίας τη διαφύλαξη της καθαρότητας της φυλής, κυρίως με τον αντισημιτισμό (κίνηση που στράφηκε κατά της οικονομικής και πολιτικής επιρροής των Εβραίων) και τη συγκρότηση ενός κράτους το οποίο θα συγκέντρωνε όλους τους γερμανικούς πληθυσμούς. Στο εσωτερικό, το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα είχε συνεπώς στόχο την ανατροπή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που είχε ιδρυθεί από τον δημοκρατικό ατομικισμό, και την αντικατάστασή της από ένα καθεστώς το οποίο θα βασιζόταν στην αρχή της κοινότητας –με την έννοια της εθνικής και βιολογικής ενότητας– που την προσωποποιούσε ο Φίρερ (Führer στα γερμανικά σημαίνει αρχηγός). Στο εξωτερικό, ο ε. επεδίωκε την ακύρωση της συνθήκης των Βερσαλιών και τη συστηματική ενσωμάτωση στη μεγάλη γερμανική πατρίδα των γερμανικών πληθυσμών –οι οποίοι βρίσκονταν έξω από τα σύνορα του γερμανικού κράτους– κυρίως στις γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες. Τόσο οι ιδεολογικές αρχές του ε. όσο και η εφαρμογή τους στην πράξη ήταν απάνθρωπες, βάρβαρες και καταστροφικές. Όμως, δεν θα μπορούσε να κατανοήσει κανείς την τρομερή άνοδο του ε. στη Γερμανία, αν δεν είχε υπόψη του τα δεδομένα, πραγματικά δραματικά, της Γερμανίας στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Από το ένα μέρος η συνθήκη των Βερσαλιών είχε δημιουργήσει για τη Γερμανία μια κατάσταση τόσο δύσκολη ώστε να προκαλείται στον λαό ένα διάχυτο αίσθημα απογοήτευσης, ξενοφοβίας και αισθημάτων εθνικής εκδίκησης. Από το άλλο μέρος οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της Γερμανίας, κατά την περίοδο της Κρίσης του 1929, ήταν απελπιστικές και είχαν αποδείξει την ανικανότητα των ηγετικών τάξεων της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Όλα αυτά συνέτειναν ώστε να εκτραχυνθεί ένα αίσθημα αρκετά διαδεδομένο στη Γερμανία, όπου, από το δεύτερο μισό του 19ου αι., συγγραφείς (όπως ο Τσάμπερλεν) και πολιτικοί άντρες (όπως οι Γουλιέλμος Β’, Μπίλοβ κλπ.) είχαν κατορθώσει να εκλαϊκεύσουν τον μύθο της γερμανικής υπεροχής. Το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα των Γερμανών εργατών (National-Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei) εμφανίστηκε το 1920, με πρόγραμμα τη λύση του κοινωνικού προβλήματος προς την κατεύθυνση που υπόσχονταν οι εθνικοσοσιαλιστικές ιδεολογικές αρχές. Από τους μεγαλύτερους ηγέτες του κόμματος ήταν, εκτός από τον Χίτλερ, οι Φέντερ, Έκαρτ, Ες και Γκέρινγκ. Έχοντας στη διάθεσή του παραστρατιωτικές οργανώσεις (όπως τα Ες Α ή ομάδες εφόδου, που ιδρύθηκαν το 1921, ή τις Hitler-Strosstruppe, από τις οποίες προήλθαν αργότερα τα Ες Ες ή ομάδες προστασίας), το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα είχε μια σφαίρα δράσης, η οποία περιοριζόταν μόνο στη Βαυαρία έως το κίνημα (putsch) του Μονάχου, το 1923. Μετά την ανασυγκρότησή του, το 1925, χάρη στη σιδερένια εσωτερική του οργάνωση καθώς και στις καταστροφικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της περιόδου της Κρίσης του 1929, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα εξάπλωσε τη δραστηριότητά του σε εθνική κλίμακα και οι οπαδοί του αυξάνονταν συνεχώς, έως το σημείο να γίνει το ισχυρότερο κόμμα της Γερμανίας. Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος και, έπειτα από τον θάνατο του Χίντενμπουργκ (1934), ανέλαβε και το αξίωμα του αρχηγού του κράτους. Αφού κατέλαβε την εξουσία, ο Χίτλερ επιδόθηκε στη συστηματική εφαρμογή των αρχών του ε. τόσο στο εσωτερικό του γερμανικού κράτους όσο και στο διεθνές πεδίο. Οι δημοκρατικοί θεσμοί κατέρρεαν ο ένας μετά τον άλλον και ο ε. –αφού έγινε το μόνο νόμιμο κίνημα στη Γερμανία– διάβρωνε ολοένα και περισσότερο με τις αρχές του όλες τις εκφάνσεις της γερμανικής κοινωνίας. Οι νέοι οργανώθηκαν στη Χιτλερική Νεολαία (Hitler-jugend)· οι παλιές παραστρατιωτικές οργανώσεις του κόμματος ενισχύθηκαν· οι εργάτες οργανώθηκαν στο Εργατικό Μέτωπο (Arbeiterfront) και στη Δύναμη και Χαρά (Kraft und Freude)· οι άνθρωποι και η οργάνωση του κόμματος εισέβαλαν στη διοικητική διάρθρωση του κράτους και την έθεσαν υπό τον απόλυτο έλεγχό τους. Επιχειρήθηκε ακόμα και η δημιουργία μιας νέας θρησκείας (νεοειδωλολατρία). Στο διεθνές πεδίο, η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία του Χίτλερ επεδίωξε, μεθοδικά και χωρίς κανέναν ενδοιασμό, να συγκροτήσει κλιμακωτά το μεγάλο παγγερμανικό κράτος που θα περιλάμβανε όλους τους γερμανικής καταγωγής πληθυσμούς και θα ασκούσε την ηγεμονία του σε όλες τις κατώτερες φυλές. Ωστόσο, από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, η ιστορία του ε. άρχισε να συγχέεται με την ίδια την ιστορία της Γερμανίας και –κατά ένα μέρος– με την ιστορία της Ευρώπης. Οι ιδεολογικές αρχές του εθνικοσοσιαλισμού, που διατυπώθηκαν κυρίως από τον ίδιο τον Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο αγών μου», συνοψίζονται στη φυλετική ιδέα, που θεωρούσε τη γερμανική φυλή ανώτερη και καθαρότερη από όλες τις φυλές (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Μία φάση της ανόδου του εθνικοσοσιαλισμού· ο Χίτλερ (αριστερά), που είχε γίνει καγκελάριος λίγους μήνες πριν, και ο Χέρμαν Γκέρινγκ (δεξιά) με τον πρόεδρο Χίντεμπουργκ, τον Αύγουστο του 1933. Mε την κατάρρευση όλων των δημοκρατικών θεσμών ο εθνικοσοσιαλισμός διέβρωσε όλες τις εκδηλώσεις της γερμανικής κοινωνίας. Η τελετουργική μεγαλοπρέπεια των εθνικοσοσιαλιστικών συγκεντρώσεων έγινε η ίδια η εικόνα του τυφλού φανατισμού και της εξαφάνισης του ανθρωπισμού και της λογικής.

* * *

ο

ολοκληρωτικό κίνημα τού ναζιστικού κόμματος στη Γερμανία με έντονη προπαγάνδα για κοινωνική επανάσταση και φανατικό εθνικισμό.